Riaan Ukuthi ungumuntu ophuza utshwala noma cha, kungenzeka ukuthi uke wezwa ngakho thula.
Kulabo abangazi, thula iwayini elenziwe ekhaya elayisi eliyisisekelo emphakathini wase-Sarwak’s Dayak. Lokhu kufaka phakathi izinhlanga ezingaphansi ezifana ne-Iban, Bidayuh, neKenya.
Inguqulo yewayini irayisi ebizwa lihing idumile phakathi kwabantu baseKadazan-Dusun baseSabah. Ngokuvamile, lawa mawayini elayisi enziwa ngokuvubela irayisi edlayo, imvubelo, noshukela amasonto ambalwa. Abaphisi botshwala abengeziwe bangase bengeze izithelo kule ngxube, njengophayinaphu, ibhali, neroselle.
Le nqubo ingase inwebe ngisho nezinyanga ezimbalwa kuye ngokuthi umuntu uthanda kangakanani. Uma uyibila isikhathi eside, izonambitheka kakhudlwana.
Kuyisiphuzo esidume kakhulu ngesikhathi semikhosi yokuvuna yasendaweni efana ne-Gawai Dayak e-Sarwak nase-Kaamatan e-Sabah. Umndeni ngamunye noma isizwe ngokwejwayelekile sinenhlanganisela yaso yemixube ezosetshenziswa umuntu.
Kulezi zinsuku, thula futhi lihing zikhulile futhi zaphuma endaweni yomdabu. Ungawathola ethengiswa kumabha endawo ukuze afakwe kuma-cocktails, noma aze athengiswe njengoba enjalo.
Kodwa-ke, uma kucatshangelwa imvelo yayo yasekhaya, lokhu kuletha umbuzo wokuba semthethweni kwayo.
Ingabe ikhona imithetho e-Malaysia elawula ukwenziwa kwayo? Futhi ingabe ikhona imithetho eMalaysia elawula ukuthengiswa kwayo?
Imithetho e-Malaysia elawula ukuphisa
Ngokuvumelana ne I-Excise Act 1976, Ingxenye IV. 21(3) njengoba kushiwo emithethweni yaseMalaysia:
“Akekho umuntu ngaphandle komkhiqizi onelayisensi oyogcina noma abe nempahla yakhe ngamabomu, isitsha esimile, noma ezinye izinto zokudidiyela, ukubilisa noma ukwenza izinto ezifanele ukwenziwa.
Lokhu kusho ukuthi akekho esizweni ongaba namathuluzi adingekayo ukuze enze noma yini ekhokhiswa intela. Ngaphandle uma ungumkhiqizi onelayisensi, kunjalo.
Izibonelo zezimpahla okufanele zikhokhelwe yizinto ezifana nogwayi, imithi, notshwala.
Nokho, kukhona okuhlukile kulokhu.
Ku-Excise Act 1976, Ingxenye IV. 22(1), kuthiwa:
“Akukho lutho kulo Mthetho oluzosebenza kunoma yikuphi ukuchithwa kwezimpahla ezifanele (a) usokhemisi, (b) usokhemisi obhalisiwe; noma (c) usokhemisi oqeqeshiwe ngemvume yoMqondisi-Jikelele lapho lokho kugaya kuqinisekiswa ngendlela egculisayo uMqondisi-Jikelele ukuthi kungokwezinjongo zangempela zezokwelapha noma zesayensi.”
Ngakho-ke uma ungusokhemisi noma usokhemisi oqeqeshiwe ogunyazwe i-Health DG, ukhululiwe emthethweni wangaphambilini.
Kodwa linda, kukhona okwengeziwe.
Ngemva kwalokho, Ingxenye IV. 22(2) uthi:
“Akukho lutho kulo Mthetho oluzosebenza kunoma yimuphi umuntu ongowokuzalwa (a) ogcine ngamabomu noma enanoma iyiphi isitsha, ngaphandle kwesithunzi, sokukhiqiza; noma (b) enze, ngaphandle kokubuhluza, noma ibuphi utshwala bendabuko ukuze abuphuzele yena.”
Ngokwengqikithi yoMthetho wase-Malaysian, “uphuzo oludakayo” lubhekisela kunoma ibuphi utshwala obuvame ukuvutshelwa, obenziwa, noma obulungiselwa abantu bomdabu e-Sabah naseSarawak.
Ngakho izinhlaka zohulumeni basekhaya ziyakubona lokho thula, lihing, nezinye iziphuzo ezidakayo ezenziwe ekhaya zibalulekile emiphakathini yethu yendabuko. Futhi uqonde izindima zayo ezibalulekile ezenzakalweni zamasiko, njengemithandazo nemikhosi yokubusisa.
Lokhu kusho ukuthi ukuziphekela wena ekhaya akulona icala, inqobo nje uma ungumuntu wendabuko.
Imithetho e-Malaysia elawula ukuthengiswa
Lokho kusho ukuthi, uma ubheke ukuvubela iwayini lakho lerayisi elizothengiswa, lokho kuyindaba ehluke ngokuphelele.
Kungakhathalekile ukuthi ungowaluphi uhlanga, akekho ovunyelwe ukudala izimpahla ezifanele ekhaya noma kwesinye isikhungo ngenhloso yokuzithengisa. Ngakho awukwazi ukuzenzela owakho ugwayi, umuthi, noma utshwala obuzothengiswa, ngaphandle uma unamalayisensi afanele adingekayo.
Lokhu kuphinde kugcizelelwe ku-Excise Act 1976 futhi.
Ishiwo Engxenyeni VII. 32(1) ukuthi, “Akekho umuntu oyothengisa ngokudayisa, noma athengisele ukudayisa, noma ibuphi utshwala obudakayo noma buphuzwa ngaphandle noma ngaphandle kwezakhiwo zomthengisi ngaphandle kwangaphansi nangokuhambisana nelayisensi ekhishwe ngaphansi kwalesi Ngxenye futhi indawo eshiwo kuleyo layisense.”
Ngaphandle uma kumayelana:
- (a) ukudayiswa ngokudayisa ubhiya noma ithodi emabhodleleni angavuliwe anezigxivizo zawo ezifanele namaphilisi eqinile noma emathini angavuliwe;
- (b) endabeni ye-Sabah, kumuntu womdabu odayisa ngokudayisa noma ethembisa ukudayisa noma ibuphi utshwala bendabuko obungebona utshwala obugayiwe; noma
- (c) ukudayiswa kotshwala obudakayo ezitolo zamahhala ezinikezwe ilayisense ngaphansi kwesigaba 65D soMthetho Wentela ka-1967.
Lokhu kusho ukuthi kusemthethweni ngokobuchwepheshe ukuthi umuntu wendabuko athengise utshwala bendabuko e-Sabah ngaphandle kwelayisensi, njengoba thula futhi lihing zihlukaniswa ngokobuchwepheshe njengotshwala obungagayiwe futhi.
Isikhathi sesichazamazwi: Utshwala obungagayiwe busho utshwala obukhiqizwa ngokuvutshelwa nje kwezinto ezingavuthiwe. Lokhu kubandakanya iziphuzo ezifana newayini nobhiya.
Umthombo: I-Alcohol Rehab Guide
Nokho, lokhu akudluleli ngalé kwemingcele yaseSabah. Ngakho-ke uma uyithengisa e-Sarawak, noma i-Semenanjung Malaysia ngaphandle kwamalayisensi afanele, uthathwa njengowenzile icala ngaphansi komthetho.
-//-
Kalula nje, abantu bomdabu bendawo eMalaysia bavunyelwe ukuthi bazenzele okwabo utshwala bendabuko. thula futhi lihing ngokusetshenziswa kwabo siqu. Ngaphambi kokuthi bayithengise, bazodinga amalayisense afanelekile, kodwa kubonakala sengathi lo mthetho uhlukile e-Sabah.
Nokho, ukuze sibe sohlangothini oluphephile, kungaba ngcono ukucabanga ukuthi izimvume namalayisense ayadingeka kunoma yiluphi uhlobo lokuthengisa okwenzeka e-Malaysia, kungakhathaliseki ukuthi kuyizimpahla ezifanele ukukhokhelwa noma cha.
- Funda ezinye izihloko esizibhalile eziphathelene nomthetho wase-Malaysian lapha.
Ikhredithi Yesithombe Esifakiwe: suehani nge-Flickr
